Why we care about ‘forever chemicals’ and why you should too - Chemicals In Our Life

Παντοτινά χημικά: για ποιους λόγους μας απασχολούν και μας αφορούν όλους

Από τη δεκαετία του 1940 χρησιμοποιούνται στα καταναλωτικά προϊόντα ουσίες με την ονομασία PFAS. Είναι εξαιρετικά ανθεκτικές και συσσωρεύονται στο περιβάλλον, ορισμένες δε από αυτές και στον οργανισμό μας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο συχνά αποκαλούνται παντοτινά χημικά (forever chemicals). Μελέτες έχουν δείξει ότι ορισμένα από τα χημικά αυτά προκαλούν σοβαρά προβλήματα στην υγεία, όπως καρκίνο και ηπατικές βλάβες. Τα καλά νέα είναι ότι η ΕΕ λαμβάνει μέτρα ώστε να περιοριστεί η χρήση τους.

Μπορεί η ονομασία τους να σας είναι τελείως άγνωστη, είναι όμως βέβαιο ότι έχετε έρθει σε επαφή με υπερφθοριωμένες και πολυφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες – ή εν συντομία PFAS. Πρόκειται για τεχνητές χημικές ουσίες οι οποίες χρησιμοποιούνται ευρύτατα στη βιομηχανία και την παραγωγή καταναλωτικών ειδών, σε βαθμό μάλιστα που εντοπίστηκαν σε όμβρια ύδατα, στο πόσιμο νερό, στα υπόγεια ύδατα και ορισμένες από αυτές, σύμφωνα με μελέτες βιοπαρακολούθησης, στο αίμα Ευρωπαίων και Αμερικανών πολιτών.

Το πρόβλημα είναι ότι αρκετές PFAS συνδέονται με σοβαρά προβλήματα υγείας και δεν διασπώνται στο περιβάλλον, αλλά μολύνουν τα τρόφιμα, τις ζωοτροφές και το πόσιμο νερό, ανεξάρτητα από το είδος της χρήσης τους. Υπάρχουν πολλές τέτοιες ουσίες, μάλιστα στη σχετική παγκόσμια βάση δεδομένων του ΟΟΣΑ είναι καταχωρισμένες ως PFAS περισσότερες από 4 700 ουσίες, με κοινή ιδιότητα την πολύ υψηλή ανθεκτικότητα. Ακόμη και αν αύριο σταματούσαμε να τις παρασκευάζουμε, θα εξακολουθούσαν να εντοπίζονται και στις επόμενες γενιές, καθώς έχουν τον μεγαλύτερο χρόνο παραμονής στο περιβάλλον από όλες τις άλλες τεχνητές χημικές ουσίες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι PFAS συχνά αποκαλούνται παντοτινά χημικά.

Πού βρίσκονται οι PFAS;

Όπως προαναφέρθηκε, οι PFAS χρησιμοποιούνται σε πολλά διαφορετικά προϊόντα στα οποία προσδίδουν πλήθος χρήσιμων ιδιοτήτων όπως, για παράδειγμα, στα αδιάβροχα ενδύματα για προστασία από τους λιπαρούς λεκέδες και το νερό, στους αφρούς πυρόσβεσης και στα ενδύματα πυροπροστασίας, στην αντικολλητική επένδυση για τηγάνια και κατσαρόλες, στις συσκευασίες τροφίμων όπως οι σακούλες ποπ κορν για χρήση σε φούρνο μικροκυμάτων και σε πολλές συσκευασίες γρήγορων γευμάτων, σε καλλυντικά προϊόντα, υφάσματα επίπλων, προϊόντα επιφανειακής επεξεργασίας για άλλα υφάσματα και τάπητες, βαφές, επιστρώσεις ηλιακών συλλεκτών, υλικά κατασκευών όπως οι επιστρώσεις για μέταλλα και πλακίδια.

Πώς επηρεάζουν οι PFAS την υγεία σας;

Η ευρεία χρήση των PFAS έχει ήδη σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι PFAS έχουν μολύνει το πόσιμο νερό και το έδαφος στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ και ότι κάποιες από τις ουσίες αυτές έχουν εντοπιστεί στο αίμα όλων σχεδόν των Αμερικανών που εξετάστηκαν. Οι PFAS δεν είναι κάτι καινούργιο. Χρησιμοποιούνται από τη δεκαετία του 1940 και, επειδή δεν διασπώνται, έχουν εδώ και καιρό συσσωρευθεί στο περιβάλλον και στον οργανισμό ανθρώπων αλλά και ζώων. Οι επιπτώσεις στην υγεία είναι σοβαρές. Από μελέτες προέκυψε ότι ορισμένες PFAS προκαλούν υψηλά επίπεδα χοληστερόλης, εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος, καρκίνο των νεφρών και των όρχεων και ηπατικές βλάβες.

Πώς μπορείτε να αποφύγετε τις PFAS;

Είναι προφανές ότι η χρήση των PFAS δεν είναι εύκολο να αποφευχθεί εντελώς καθώς είναι πολύ διαδεδομένη. Μπορείτε να εκτεθείτε σε PFAS μέσω των τροφίμων, του πόσιμου νερού, των ενδυμάτων, των καλλυντικών σας και πολλών από τα προϊόντα που προαναφέρθηκαν. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να μειώσετε την έκθεσή σας. Μπορείτε, για παράδειγμα, να αγοράζετε προϊόντα με οικολογικό σήμα ή προϊόντα στα οποία αναγράφεται ότι δεν περιέχουν PFAS.

Ποια μέτρα λαμβάνει η ΕΕ σχετικά με το θέμα αυτό;

Η νομοθεσία της ΕΕ για τα χημικά προϊόντα έχει ήδη επιβάλει περιορισμούς στην παρασκευή και στη χρήση ορισμένων PFAS. Αρκετά κράτη μέλη έχουν προτείνει περαιτέρω περιορισμούς στη χρήση υπερφθοριωµένων καρβοξυλικών οξέων που χαρακτηρίζονται ως PFAS. Οι επιστημονικές επιτροπές του ECHA συμφωνούν με αυτές τις προτάσεις και υποστηρίζουν τους περιορισμούς.

Επιπλέον, ο ECHA και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διεξάγουν μελέτες σε σχέση με τις PFAS που χρησιμοποιούνται σε αφρούς πυρόσβεσης και ενδύματα πυροπροστασίας.

Πολλές ουσίες που έχουν χαρακτηριστεί ως PFAS συμπεριλαμβάνονται και στον κατάλογο υποψήφιων ουσιών που προκαλούν πολύ μεγάλη ανησυχία (SVHC) στο πλαίσιο του κανονισμού REACH. Ο κατάλογος υποψήφιων ουσιών αποτελεί το πρώτο βήμα για τον έλεγχο ουσιών βάσει της διαδικασίας αδειοδότησης του κανονισμού REACH. Πολλές επιχειρήσεις χρησιμοποιούν επίσης αυτόν τον κατάλογο για να αναζητήσουν ασφαλέστερα υποκατάστατα των ουσιών που περιλαμβάνει. Αρκετές ακόμη PFAS υποβάλλονται σε περαιτέρω αξιολόγηση και ενδεχομένως σε δοκιμές.

Η ΕΕ έχει ήδη επιβάλει περιορισμούς στη χρήση του υπερφθοροοκτανοσουλφονικού οξέος (PFOS) και των παραγώγων του, καθώς και άλλων ουσιών που περιλαμβάνονται στην κατηγορία των PFAS. Ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ και η Νορβηγία έχουν προτείνει την επιβολή περιορισμών σε διάφορες άλλες ουσίες PFAS.

Οι βάσεις δεδομένων του ECHA περιλαμβάνουν περισσότερες από 2 000 μεμονωμένες PFAS που κυκλοφορούν στην αγορά της ΕΕ. Λόγω του μεγάλου αριθμού των PFAS, ο ECHA ξεκίνησε από το 2014 να τις αξιολογεί κατά ομάδες και όχι μεμονωμένα, ώστε να επιταχυνθεί η διαδικασία.

Podcast: How is the EU making sure PFAS chemicals don’t stick around?

Interview with Bjorn Hansen, ECHA's Executive Director about poly- and perfluoroalkyl substances (PFAS). Where exactly are they used, what are the concerns and what is the EU doing about them? Listen to our podcast to find out!

Infographic