Jak kontrolowane są substancje chemiczne?
Nasze życie nie byłoby możliwe bez substancji chemicznych – są one obecne w nas, dookoła nas oraz w każdym kupowanym przez nas produkcie. Dla naszej ochrony w Unii Europejskiej obowiązują najambitniejsze na świecie przepisy dotyczące substancji chemicznych. Zarówno przedsiębiorstwa jak i władze powinny dbać o poprawę bezpieczeństwa.
Prawo Unii Europejskiej ma na celu ochronę nas i naszego środowiska przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi. Jednocześnie jego celem jest zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności przemysłu europejskiego oraz promowanie alternatyw dla badań substancji chemicznych na zwierzętach.
Najważniejszymi unijnymi przepisami odnośnie substancji chemicznych są:
Rozporządzenie REACH: Rejestracja, ocena, udzielanie zezwoleń i stosowane ograniczenia w zakresie chemikaliów
Rozporządzenie REACH zobowiązuje przedsiębiorców do udostępniania informacji o produkowanych i importowanych substancjach chemicznych. Jeśli substancji nie można używać w bezpieczny sposób, władze mogą wprowadzić środki służące zarządzaniu ryzykiem.
Rozporządzenie z sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (CLP)
Ustawa ta gwarantuje dostęp do informacji o niebezpieczeństwie używania substancji chemicznych pracownikom i klientom. Odbywa się to poprzez standaryzowane zwroty i piktogramy.
Rozporządzenie w sprawie produktów biobójczych (BPR)
Produkty biobójcze, np. środki odkażające czy odstraszające owady chronią nas i różne materiały przed szkodliwymi mikroorganizmami. Ustawa ta gwarantuje nam odpowiednią ilość informacji potrzebnych do bezpiecznego stosowania produktu.
Rozporządzenie dotyczące zgody po uprzednim poinformowaniu (PIC)
Rozporządzenie to wyznacza wytyczne eksportu i importu niebezpiecznych substancji chemicznych.
Jest też wiele innych ustaw regulujących stosowanie substancji chemicznych. Poszczególne grupy chemikaliów, np. pestycydy, farmaceutyki czy kosmetyki podlegają właściwej legislacji.
- Przepisy
- Ogólna ulotka ECHA [PDF]
Przedsiębiorstwa muszą udowodnić, że ich chemikalia są bezpieczne do stosowania.
W Unii Europejskiej, firmy produkujące lub importujące chemikalia muszą udowodnić, że ich chemikalia są bezpieczne do stosowania. Muszą one zarejestrować te substancje w Europejskiej Agencji Chemikaliów (ECHA), jeśli zamierzają je sprzedawać w Unii Europejskiej.
Przedsiębiorstwa są zobowiązane do przekazania informacji dotyczących wytwarzanych i używanych przez siebie chemikaliów, ich niebezpiecznych właściwości oraz sposobów ich bezpiecznego stosowania. Mają także obowiązek poinformowania klientów w łańcuchu dostaw jak zarządzać ryzykiem związanym z tymi substancjami. Jeśli substancji nie można używać w bezpieczny sposób, władze mogą ograniczyć jej stosowanie lub dopuszczać jej użycie jedynie na podstawie zezwolenia. Wywiera to presje na przedsiębiorstwach, aby zastępowały najniebezpieczniejsze substancje bezpieczniejszymi zamiennikami.
Przedsiębiorstwa mają obowiązek wskazać jakiekolwiek niebezpieczne właściwości produkowanych substancji, stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego i środowiska. Muszą je też odpowiednio zaklasyfikować – np. jako wywołujące raka lub toksyczne dla flory i fauny wodnej. Chemikalia te muszą także być odpowiednio oznaczone przy użyciu właściwych piktogramów i opatrzone objaśnieniami dotyczącymi bezpiecznego użytkowania.
W ten sposób pracownicy i klienci mają szansę zrozumieć wpływ chemikaliów, dokonywać świadomych wyborów i w bezpieczny sposób stosować kupowane produkty.
Czym zajmuje się ECHA?
ECHA zarządza informacjami o substancjach chemicznych dostarczanymi przez przemysł. Publikuje informacje o zarejestrowanych substancjach chemicznych oraz o ich klasyfikacji i oznaczeniach. Dane te są dostępne publicznie na stronie ECHA – jest to unikalna baza danych zawierająca informacje o tysiącach substancji chemicznych używanych na co dzień w Europie. Na stronie można także znaleźć informacje dotyczące produktów biobójczych.
Dane chemikaliów są sprawdzane, a Agencja weryfikuje, np. które z nich są powszechnie używane w taki sposób, że klienci lub pracownicy mogą mieć z nimi kontakt. ECHA ocenia informacje dotyczące bezpieczeństwa i ewentualnie może żądać więcej danych, jeśli brakuje ważnych informacji. Na podstawie tych informacji, ECHA, państwa członkowskie i Komisja wspólnie podejmują działania w celu zarządzania ryzykiem związanym z niebezpiecznymi substancjami, np. ograniczają ich użycie. Skutkiem zwiększania wiedzy i świadomości o najniebezpieczniejszych chemikaliach będzie ich stopniowe wycofywanie na rzecz bezpieczniejszych zamienników.
Zarządzanie ryzykiem związanym z substancjami chemicznymi
Ograniczenia UE chronią zdrowie ludzkie i środowisko przed ryzykiem związanym z substancjami chemicznymi. Mogą one ograniczać produkcję, import, wprowadzanie do obrotu lub konkretne sposoby użycia danej substancji. Ograniczenia mogą także całkowicie zakazać użycia danej substancji.
Udzielanie zezwoleń
Jeśli substancja zostaje uznana za szczególnie niebezpieczną dla zdrowia ludzkiego lub środowiska, zostanie dodana na Listę kandydacką substancji stanowiących bardzo duże zagrożenie (SVHCs). Lista ta jest publikowana przez ECHA i systematycznie uzupełniana. Jeśli jakaś substancja trafi na tę listę, przedsiębiorstwo, które ją produkuje, importuje lub używa, ma pewne obowiązki prawne. Klienci mają prawo dowiadywać się, czy konkretny produkt zawiera substancję wzbudzającą szczególnie duże obawy z Listy kandydackiej stanowiące bardzo duże zagrożenie powyżej pewnego stężenia.
Gdy substancja stanowiąca bardzo duże zagrożenie trafi na listę substancji podlegających procedurze udzielania zezwoleń, nie może być używana lub sprzedawana na rynku unijnym po ustanowionej dacie, chyba że wydane zostało zezwolenie. Aby zaaplikować o takie zezwolenie, przedsiębiorstwo musi przeprowadzić szczegółową analizę użycia zamienników substancji. Musi także wykazać, że ryzyko używania danej substancji nie jest duże. W niektórych przypadkach, należy także udowodnić, że korzyści z użycia substancji są większe niż powiązane ryzyko oraz że nie ma żadnych dostępnych alternatyw.
Zharmonizowana klasyfikacja i oznakowanie
Przedsiębiorstwa produkujące, importujące lub używające substancji chemicznych mają obowiązek ich klasyfikowania według stanowionego zagrożenia. Mają obowiązek oznaczyć niebezpieczne substancje i mieszaniny i odpowiednio je opakować. W przypadku najniebezpieczniejszych substancji, np. wywołujących raka, klasyfikacja i oznakowanie musi być zharmonizowane w całej UE. Gwarantuje to właściwe zarządzanie ryzykiem we wszystkich państwach członkowskich.
Kto kontroluje przedsiębiorstwa?
Właściwe organa państwowe przeprowadzają inspekcje w przedsiębiorstwach i upewniają się o przestrzeganiu przez nie prawa. Mogą one nakładać kary na przedsiębiorstwa uchylające się od obowiązków.
Chemikalia – terminologia
Na niniejszych stronach używamy określeń „substancje chemiczne“ i „produkty“. Tekst prawny używa bardziej szczegółowych terminów: substancja, mieszanina i wyrób.
- Substancja oznacza pierwiastek chemiczny i jego związki w stanie naturalnym lub otrzymane w procesie produkcji. Przykłady: srebro, chlorek sodu
- Mieszanina oznacza mieszaninę lub roztwór składający się z co najmniej dwóch substancji. Przykłady: farba, proszek do prania
- Wyrób oznacza rzecz, której w procesie produkcji nadawany jest specjalny kształt, powierzchnia lub konstrukcja. Te właśnie czynniki, nie ich skład chemiczny, decydują o ich funkcjach. Przykłady: koszulka, młotek
Aby uzyskać więcej informacji, odwiedź ECHA-Term, naszą wielojęzyczną terminologiczną bazę danych, gdzie można znaleźć wiele definicji związanych z chemikaliami.