Why we care about ‘forever chemicals’ and why you should too - Chemicals In Our Life

Dlaczego zajmują nas „wieczne chemikalia” i dlaczego powinny interesować też innych

PFAS są stosowane w produktach konsumpcyjnych od lat 40. XX wieku. To wyjątkowo trwałe związki, które gromadzą się w środowisku, a część z nich — także w naszych organizmach. Dlatego też czasami nazywane są „wiecznymi chemikaliami”. Badania wskazują, że niektóre PFAS mają bardzo szkodliwy wpływ na zdrowie, na przykład wywołują nowotwory i uszkadzają wątrobę. Dobrą wiadomością jest jednak to, że UE podejmuje działania prowadzące do zredukowania stosowania tych związków.

Nawet jeśli ktoś nigdy nie słyszał o PFAS, to bez wątpienia miał styczność ze związkami poli- i perfluoroalkilowymi (nazywanymi też związkami perfluorowanymi albo skrótowo PFAS). Są one wytwarzane sztucznie i stosowane powszechnie w przemyśle oraz w wytwarzaniu produktów konsumpcyjnych. Obecność PFAS wykryto w wodzie deszczowej, wodzie pitnej i wodzie gruntowej, a część z nich — zgodnie z badaniami biomonitoringu — we krwi Europejczyków i Amerykanów.

Niepokojące jest wyjątkowo szkodliwe oddziaływanie niektórych PFAS na zdrowie oraz niewystępowanie ich biodegradacji, wskutek czego używanie tych związków prowadzi do zanieczyszczenia żywności, pasz i wody pitnej. Grupa związków PFAS jest bardzo obszerna — w globalnej bazie danych Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) znajduje się ich ponad 4700, a wszystkie je łączy wspólna cecha: są wyjątkowo trwałe. Gdyby od jutra przestano je wytwarzać, mimo wszystko ich obecność w środowisku odczuwałyby kolejne pokolenia — żadne inne wytwarzane przez człowieka związki chemiczne nie pozostają w środowisku tak długo, jak PFAS. Dlatego też czasami nazywane są „wiecznymi chemikaliami”.

Gdzie znajdują się PFAS?

Jak wspomniano, PFAS stosowane są w wytwarzaniu różnorakich produktów, którym nadają użyteczne właściwości — są używane na przykład w płaszczach przeciwdeszczowych jako związki odpychające olej i wodę, ale także w pianach gaśniczych i odzieży ognioochronnej, powłokach nieprzywierających patelni i garnków, opakowaniach żywności (jak torebki na popcorn przygotowywany w kuchenkach mikrofalowych i wiele innych opakowań fast foodów), produktach kosmetycznych, tkaninach tapicerskich, substancjach do obróbki powierzchniowej innych tkanin i dywanów, farbach, powłokach chromowanych, powłokach paneli słonecznych, materiałach budowlanych (na przykład jako powłoki metali i kafelków). Jest to zaledwie niewielki odsetek przykładowych zastosowań.

Jak PFAS wpływają na zdrowie?

Powszechne stosowanie PFAS już w tej chwili poważnie oddziałuje na środowisko. W badaniach wykazano, że związki te zanieczyściły wodę pitną i glebę w Europie i Stanach Zjednoczonych, a szereg PFAS znaleziono we krwi u prawie wszystkich badanych w tym kierunku Amerykanów. Nie są to nowe związki — stosuje się je od lat 40. XX wieku — a ponieważ nie wykazują degradacji, to miały wystarczająco dużo czasu, by zakumulować się w środowisku, w niektórych przypadkach także w organizmach ludzi i zwierząt. PFAS mają znaczny wpływ na zdrowie. Niektóre z nich, jak wykazały badania, powodują na przykład zwiększenie stężenia cholesterolu, osłabienie układu odpornościowego, nowotwory nerek i jąder oraz uszkodzenie wątroby.

Jak można unikać PFAS?

Rzecz jasna całkowite unikanie PFAS jest niełatwe, ponieważ związki te są powszechnie stosowane. Źródła narażenia na PFAS obejmują choćby żywność, wodę pitną, odzież, kosmetyki i wiele innych produktów, które wspomniano powyżej. Mimo to można podjąć pewne działania pozwalające ograniczyć narażenie, na przykład kupować produkty oznaczone jako ekologiczne lub niezawierające PFAS.

Jakie działania w tej sprawie podejmuje UE?

W ramach przepisów Unii dotyczących chemikaliów wytwarzanie i użytkowanie niektórych PFAS zostało już ograniczone. Kilka państw członkowskich UE zaproponowało dalsze ograniczenia stosowania perfluorowanych kwasów karboksylowych, które należą do grupy PFAS. Komitety naukowe ECHA zgadzają się z tymi propozycjami i popierają wprowadzenie ograniczeń.

Ponadto ECHA i Komisja Europejska prowadzą badania dotyczące PFAS stosowanych w pianach gaśniczych i tkaninach.

Lista kandydacka REACH substancji stanowiących bardzo duże zagrożenie (SVHC) zawiera także kilka substancji kwalifikowanych jako PFAS. Lista kandydacka to pierwszy etap kontroli substancji w ramach procesu udzielania zezwoleń REACH. Umieszczenie substancji na tej liście powoduje też, że wiele firm zaczyna poszukiwać ich bezpieczniejszych zamienników. Kilka innych PFAS jest obecnie dalej ocenianych i potencjalnie badanych.

Stosowanie kwasu perfluorooktanosulfonowego i jego pochodnych (PFOS) oraz innych substancji klasyfikowanych jako PFAS jest już ograniczone w Unii. Część państw członkowskich UE i Norwegia zaproponowały ograniczenie stosowania kilku innych PFAS.

Bazy danych ECHA zawierają ponad 2000 poszczególnych PFAS, które znajdują się na rynku UE. Ze względu na dużą liczbę tych związków ECHA od 2014 roku prowadzi ich ocenę w grupach, a nie jako pojedyncze substancje, co przyspiesza cały proces.

Podcast: How is the EU making sure PFAS chemicals don’t stick around?

Interview with Bjorn Hansen, ECHA's Executive Director about poly- and perfluoroalkyl substances (PFAS). Where exactly are they used, what are the concerns and what is the EU doing about them? Listen to our podcast to find out!